Dag twee in Krakau begint met een stevige gok, want ik heb ons ingeschreven voor de Communism Deluxe Tour van Crazy Guides. We worden aan het hotel opgepikt voor een tripje in een vintage Trabant door Nowa Huta, een soort van communistisch utopia dat ondertussen een district van Krakau geworden is.

Ik ben een beetje bang voor een overdosis joligheid en dat blijkt niet geheel ongegrond, want het meisje van Crazy Guides houdt consequent vast aan een licht spottende toon bij zowat iedere toelichting, alsof de kameradenkliek van destijds enkel bestond uit wereldvreemde debielen en we nu eens uitgebreid moeten lachen met alle zottigheden die ze uitgehaald hebben.

We zijn niet alleen in onze Trabant, want naast de immer jolige reisleidster rijdt ook Robert uit Chicago mee. In Chicago wonen trouwens meer Polen dan in eender welke andere stad ter wereld, inclusief Warschau, doch dat geheel terzijde.

De sympathieke Robert laat zich Bob noemen en hij is een cinefiele fotograaf die bij zo ongeveer ieder passage plat op de grond gaat liggen om wellicht prachtige foto’s te maken. Op die manier zorgt hij geregeld voor enige vertraging, wat steeds meer ergernis bij onze crazy guide opwekt.

Op het einde kort ze onze trip zonder overleg een beetje in en ook de voorziene rijles met de Trabant kunnen we op onze buik schrijven. Kort na de Tweede Wereldoorlog ontwierpen Sovjetarchitecten hun communistische droomstad op de tekentafel en deze zou op twee plaatsen gerealiseerd worden: ergens in de Oeral en aan de buitengrenzen van het eigenzinnige en zéér katholieke Krakau.

De boeren die op deze drassige grond een armtierig leven leidden in houten hutten met rieten daken werden uitgekocht en daar waar nodig verjaagd door de communisten, die er vanuit het niets hun ideale Sociaal-Realistische modelstad zouden bouwen voor honderdduizend inwoners.

Nowa Huta betekent letterlijk ‘nieuwe hoogovens’ – een verwijzing naar de gigantische staalfabriek waar tienduizenden mensen konden werken. Tot in verste uithoeken van het land werden Polen gemobiliseerd om mee te bouwen aan Nowa Huta en iedereen die zich vrolijk fluitend van deze taak kweet kreeg gratis en voor niets een appartement ter beschikking.

Nowa Huta moest de eerste goddeloze stad van Polen worden, zonder een kerk, maar wel met brede, weidse straten waarvan de grootste samenkwamen op een centraal plein, de Plac Centralny, waardoor het geheel Parijse allures krijgt.

Café-restaurant Stylsva in de Alley of Roses

De grote witte appartementsgebouwen hadden elk een gemeenschappelijke binnenplaats, er was veel ruimte voorzien voor groen, een zwemvijver, een cinema, een theater, enzovoort, …  Voor de verpauperde boeren moet de upgrade naar een appartement in Nowa Huta een enorme cultuurshock geweest zijn. Een van hen nam zijn koe mee en zette het arme beest op het terras van zijn nieuwe appartement, waarna de boel instortte.

Onze eerste halte is in café-restaurant Stylsva, in de Alley of Roses, waar het standbeeld van Lenin al lang weggehaald is. Dat gebeurde bij de val van het communistisch regime in 1989, waarna het standbeeld twee jaar in de bossen nabij Nova Huta lag, zodat de mensen er – volgens onze gids – naar hartenlust op konden gaan pissen.

Naar verluidt kocht een rijke Zweed het beeld op om het in zijn amusementspark te zetten voorzien van cowboylaarzen en een laag roze verf. We worden geacht deze anekdote grappig te vinden, maar dat is dan buiten de waard gerekend.

Ondanks het vroege uur drinken we een vodka in Stylsva, hierin gevolgd door Bob, en aan de hand van een fotoboek dat zogezegd toebehoorde aan de grootmoeder van de eerste crazy guide krijgen we een stevige introductie tot Nowa Huta.

Het decor van Stylsva is onveranderd gebleven, inclusief het personeelsbestand dat enkel uit lokale grannies bestaat met minstens veertig jaar loopbaanervaring. In het weekend kan je hier verrassend genoeg terecht voor ‘communist disco’.

We slenteren over de Alley of Roses naar de eerder vermelde Plac Centralny, dat ondertussen Plac Ronald Reagan heet. Bob die eigenlijk Robert heet krijgt er meteen zijn eerste uitgebreide fotografische opwelling en ik houd de schijn hoog door met een kennersblik enkele intrigerende details vast te leggen.

Achter het plein dat dus nu de naam draagt van een Amerikaanse acteur eindigt Nowa Huta en dat was niet de bedoeling, want in principe moest de droomstad nog ongeveer dubbel zo groot worden.

Bij gebrek aan tijd en geld bleven heel veel projecten en gebouwen onafgerond. Bob bestelt aan een straattentje bij een oude vrouw de bekende lokale snack en even overweeg ik hetzelfde te doen. Onze al wat minder jolige gids onderneemt een ongeloofwaardige poging om te verbergen dat ze dit niet voorziene initiatief maar matig waardeert.

Ze heeft een schema waarvan de verschillende etappes zich volgens op voorhand gedefinieerde tijdstippen dienen op te volgen en het is blijkbaar niet de bedoeling om wat te gaan kloten met die planning. O ironie. Ze had allicht probleemloos een administratieve job gevonden in het Nowa Huta van weleer.

Kort voor de middag scheurt onze Trabant naar de entreepoort van Huta im. Lenina, ofwel de Leninfabriek, die haar deuren opende in 1954. De staalfabriek beslaat een oppervlakte die driemaal zo groot is als Nowa Huta zelf en bood werk aan 40.000 arbeiders.

We mogen van onze gids postvatten op het dak van onze aan de entreepoort geparkeerde Trabant voor een foto zoals er wellicht al velen één genomen hebben voor ons. Zelfs onder de niet geringe druk van mijn postuur geeft de auto geen krimp. De Trabant (een wagen van Duitse makelij) is gemaakt van Duroplast en over Duroplast doen nogal uiteenlopende verhalen de ronde.

Enerzijds zou het zeven maal sterker zijn dan staal en anderzijds is er het verhaal van de man die zijn Trabant een jaar in zijn garage liet staan, waarna deze grotendeels opgegeten was door de ratten.

Botsingen liepen meestal slecht af, want daar waar staal buigt, breekt Duroplast gewoon in stukken. Wie een Trabant wilde kopen en niet meteen over goede contacten beschikte moest overigens geduld oefenen, want de wachttijd kon oplopen tot tien jaar.

Vintage appartement in Nowa Huta

We laten de enorme staalfabriek die inmiddels eigendom is van Arcelor Mittal achter ons en gaan een communistisch appartement bekijken. Ik kan me eerlijk gezegd moeilijk voorstellen dat een appartement er bij ons in die tijd heel anders uitzag en vind er dan ook geen bal aan.

We krijgen een reeks vintage prullaria voorgeschoteld en kijken in de living naar ‘Kierunek Nowa Huta’ (Bestemming Nowa Huta), een propagandafilm uit 1951 van Andrzej Munk om de Poolse medemens warm te maken voor de nieuwe droomstad.

We zien een bende vrolijke arbeiders, zonder onderscheid van geslacht of leeftijd zich glimlachend uit de naad werken om de nieuwe stad op te bouwen en zo kosteloos een degelijk uitgerust appartement te scoren.

Bob verwijst naar ‘Man of Marble’ (de Man van Marmer), een gelauwerde film uit eind jaren zeventig die zich afspeelt in Nowa Huta en het verhaal vertelt van de neergang van een overijverige metser. Als bij wonder geraakte deze kritische film door de censuurmachine.

Milk Bar, gesubsidieerde proletariaatskeuken

Vandaag wonen er nog steeds 80.000 mensen in Nowa Huta, dat gegeerd is omwille van de vele stukken groen en de snelle verbinding naar andere stadsdelen. Ook de milkbars (bar mleczny) zijn er nog steeds aanwezig. Deze gesubsidieerde proletariaatskeukens serveren typisch Poolse kost aan zéér lage prijzen.

Een stevige kom soep kost er 1,89 zloty ofwel minder dan een halve euro. We schrapen onze zloty’s bijeen en kiezen voor Plachi Ziemniaczane (krokante aardappelpannenkoeken), Golabki (rundsvlees in koolbladeren met tomatensaus) en Pierogi Ruskie (een deeggerecht met bosbessen) – en het smaakt geweldig!

Met een volle pens tuffen we verder naar de Kerk van de Moeder Gods, die de vorm heeft van een boot, of beter gezegd: de Ark van Noah, om de mensen te redden uit “de rode oceaan van het communisme”. Zoals ik al vertelde mag je gerust stellen dat de Polen aan de nogal katholieke kant zijn, om niet te zeggen dat de meesten een Christusbeeld met kruis en al hebben ingeslikt.

Enkele weerbarstige gelovigen, onder wie de latere paus Karol Wojtyla, plaatsten begin jaren zestig een kruis op een plein in Nowa Huta, waarna er een korte opstand uitbrak om het kruis te beschermen.  Uiteindelijk kregen ze hun zin en mocht er een kerk gebouwd worden, op voorwaarde dat ze er niet uitzag als een kerk.

En het materiaal kregen ze niet ter beschikking, waardoor de bouw van de kerkboot in totaal tien jaar duurde, even lang als de constructie van Nowa Huta zelf. We zien het vreemde gebouw door de ruiten van onze Trabant en om het inkorten van de trip toch een beetje goed te maken stelt de gids voor om ons af te zetten bij onze volgende bestemming: de Schindlerfabriek in Podgórze.

We betalen haar het resterende deel van de excursie en ze vraagt meteen ongegeneerd of ze het wisselgeld mag houden, wat ik vriendelijk weiger: haar roddel met betrekking tot het bezoek van Fidel Castro aan Nowat Huta deed voor mij de deur dicht.